Obezite, kabaca vücutta yağlanmanın artmasına bağlı olarak vücut ağırlığının artması olarak tanımlanabilir.Dünya Sağlık Teşkilatı obeziteyi sağlığı bozan vücutta anormal veya aşırı yağ toplanması olarak tarif etmektedir.Gıdalarla alınan enerjinin (özellikle yağ ve karbonhidrat olarak ) günlük ihtiyaçtan fazla olması ve bu fazla enerjinin yakılamaması sonucu trigliserit olarak vücudun değişik yerlerine depo edilir.Genel olarak yağ hücreleri hem sayıca hem de hacim olarak artar.Erkeklerde daha cok karın,göbek ve gögüs bölgesi cilt altında yağlanma fazladır. Buna erkek tip ya da elma tipi yağlanma denir.Kadınlarda ise kalça ve bacaklara doğru yağlanma daha fazla olur.Buna da kadın tipi ya da armut tipi yağlanma denir. Herhangi bir bireyin obez olup olmadığı pratik olarak vücut kitle indeksi(VKİ) dediğimiz bir oran hesap edilerek belirlenir. Vücut kitle indeksi, kilogram cinsinden ağırlığın metre cinsinden boyun karesine bölünmesiyle elde edilir(VKİ=Ağırlık/Boy2). Normalde VKİ 18-25 kg/m2 arasındadır. Bu değer bazen bayanlarda 17-23 arası normal kabul edilir.Bu değerlerdeki artış oranlarına bağlı olarak obezite;
- 18-25 normal
- 25-29 fazla kilolu (preobez)
- 30-34 hafif obez
- 35 üstü belirgin obez
- 40 üstü aşırı obez(morbid obez)
- 50 nın üstü super obez olarak sınıflanır.
VKİ hesaplanırken adale yapısı güçlü ve iri yapılı kişilerde dikkatli olmak gerekir. Onlar da bu değerler yüksek çıksa da obez olarak degerlendirilmezler.Bu durumda başka göstergelere bakılır.
Obeziteyi değerlendirmede başka önemli bir ölçüt vücut yağ oranıdır. Erkeklerde %15-18 normal iken% 21-25 sınırda ,%25 in üstü ise obez olarak kabul edilir.Bayanlarda %20-25 normal,%31-33 sınırda,%33 ün üstü ise obezitedir.
Kişinin obez olup olmadığını değerlendirmede bel çevresi ölçümü de önemli diğer önemli bir göstergedir. Erkeklerde 94 cm in üstü riskin başladığını gösterirken 102 cm hastalık riskinin belirgin arttığı obezitenin göstergesidir. Kadınlarda ise 80 cm nin üstü tehlikenin geldiğini işaret ederken 88 cm nin üstü obezitedir.
Obezite, genetik ve çevresel bir hastalıktır. Anne babası normal VKİ de olan bir cocugun erişkin hayatta obez olması ihtimali % 10 iken, anne ve babası obez olan bir cocuk %80-90 ihtimalle erişkin hayatında obez olacaktir. Genetik faktörler dışında obezitenin en temel sebebi beslenme alışkanlığının sağlıklı olmamasıdır. Yağlı ve karbonhidrat ağırlıklı beslenmeye bağlı olarak alınan kalorinin günlük ihtiyacın üzerinde olması , fiziksel hareket azlığı veya azalmış metabolik hıza bağlı alınan kalorinin yakılamaması obezitenin en önemli sebebidir. Bunlarda enerji kullanımı belirgin şekilde azalmıştır. Obezlerde herhangi bir nedene bağlı olarak doygunluk hissi gecici veya kalıcı olarak kaybolmuştur. Bu nedenle aşırı yemek yeme alışkanlığı vardır. Depresyon obezitenin diğer önemli bir sebebidir. Obezlerin barsaklarında bulunan bakteri kolonileriyle obez olmayanların barsak florası farklıdır. Bu durum da obezitenin başka bir sebebidir. Hipotiroidi,cushing sendromu,polikistik over ,insulinoma,sigarayı bırakma,gebelik ,hipogonadizm,oral kontraseptif kullanımı,antidepresan ve diger bazı grup ilaclar da obezitenin diğer sebeplerindendir. Yağ dokusundan salgılanan leptin (doygunluk=tokluk hormonu) ve mide fundusundan salgılanan ghrelin(açlık hormonu) hormonları arasındaki denge de obez kişilerde genel olarak bozulmuştur.
Obezite tüm dünya da 1980 yılında görüldüğüne göre 2014 yılı rakamlarına göre yaklaşık 2 kat artmıştır. Kadınlarda erkelere göre daha fazla görülür.Başlangıcta sadece gelişmiş ülkelerin ciddi sağlık sorunu iken şimdi gelişmekte olan ve geri bıraktırılmış ülkelerin de ciddi sağlık sorunudur. Önlenebilir ölümlerin sigaradan sonraki en sık sebebidir. Dünyada her yıl 2.8 milyon kişi obeziteye bağlı olarak ölmektedir. 20 li yaşlarda obez olan bir erkek, obez olmayan yaşdaşlarına göre yaklaşık 12 yıl daha erken ölürken, kadınlar 9 yıl daha erken ölmektedirler. Dünya Sağlık Teşkilatı verilerine göre 2016 yılı itibariyle 18 yaşından büyük dünya da yaklaşık 1.9 milyar fazla kilolu insan varken, bunun 650 milyonu obezdir . Dünya erişkin nüfusunun %39u (erkek %38,Kadın%40) aşırı kiloluyken ,%13 ü(erkek %11,kadın %15) obezdir.Obezi de artık cocuklar icinde ciddi bir sağlık sorunudur.2018 yılı itibarıyla 5 yaşından küçük çocukların 40 milyonu aşırı kiloludur.340 milyon çocuk ve adölesan kişi aşırı kilolu ya da obezdir.Sağlık bakanlığı ‘Türkiye de beslenme ve sağlık araştırmaları 2010 yılı ‘ ön raporuna göre ülkemizde obezite sıklığı nüfusun %30.3 ü (erkeklerde % 20.5, kadınlarda % 40) olarak bildirilmiştir.Akdeniz bölgemizde obezite oranı % 30 dur. Ayrıca toplumumuzda % 34.6 oranında da fazla kilolu insan bulunmaktadır.
Obezite ciddi sağlık sorunlarına yol açar.VKİ arttıkca çeşitli hastalıklarda buna paralel olarak artmaktadır.Kardiovaskuler,solunum,endokrin ve kas-iskelet sistemi hastalıkları ile bazı kanser türleri obezler de belirgin olarak artmıştır.
1.Tip 2 şeker hastalığı(diyabet)
2.Hiperinsulinizm ve insulin direnci
3.Yüksek tansiyon(hipertansiyon)
4.Koroner arter hastalığı,kalp krizi riski
5.Felç(inme)
6.Lipid yüksekliği(hiperlipidemi),Trigliserid yüksekliği(hipertrigliseridemi),kolesterol yüksekliği(hiperkolesterolemi)
7.Eklemlerde bozukluklar,osteoartrit
8.Uyku apnesi
9.Astım
10.Gastroösefagial reflü(reflü hastalığı)
11.Safra kesesi taşları
12.Nonalkolik Karaciğer yağlanması
13.Kadınlarda adet düzensizlikleri
14.Yeme bozuklukları(aşırı yeme,gece yeme,çok yemek yiyip bunları kusma)
15.Depresyon
16.Bazı kanser türlerinde artma(erkeklerde barsak ve prostat kanseri, kadınlarda meme,yumurtalık,endometrium ve safra kesesi kanserleri)
17.Cerrahi yara enfeksiyonu,derin ven trombusu ve akciğer embolisi riskinde artma
18.Bacaklarda varislerde artma,venöz ve lemfatik ödem
19.Polikistik over sendromu ve kısırlık
20.Obezite kardiomiyopatisi ve sol ventrikül hipertrofisi
21.Ciltte selulit,mantar enfeksiyonları
Obeziteden korunmak icin vücudun kalori ihtiyacı kadar kalori almak gerekir.Yani daha az enerji alıp daha çok enerji tüketmek ilk yapmamız gereken şeydir. Beslenme esnasında şekerli ,yağlı ve tuzlu gıdaları daha az tüketmek gerekir. Taze sebze ve meyve ,tam tahıllı ve kurubaklagilli beslenme ön plana geçmelidir.Ceviz ve badem kontrollu tüketmek şartıyla cok faydalıdır.Şekerli içecekler ve trans yağlardan kaçınmak gerekir.Beslenme kadar önemli diğer yapılması gereken şey, hareketsiz yaşamdan vazgeçip günlük düzenli egzersiz ,yürüyüş yapmaktır. Günde 30 dakika yürümek genel olarak yeterlidir.%3-5 lik bir kilo kaybı obeziteye bağlı semptomlarda belirgin düzelmelerin görülmesine yol açar.
TEDAVİ
Obezite tedavisi yaşam ve davranış biçiminin değiştirilmesiyle başlar. Eski beslenme ve hareketsizlik alışkanlıklarının değişmesi şarttır.
1.Tedavi de ilk yapılacak şey diyettir: Günde 500 kkal. daha az bir kalori alınması haftada yaklaşık 450-500 gr. vücut yağının azalmasıyla sonuçlanır. Günlük 800-1500 kkal. diyet 6 ayda yaklaşık 8 kilo verdirir.Kilo fazlalığı başladığı anda hemen diyet yapılmaya başlanmalıdır. Obezite gelişmişse tek başına yetmemekle birlikte diyet yapmak hayati önemdedir.
2.Hareket miktarını artırmak: hafif-orta eksersiz olarak yürüyüşe başlamak gerekir. Günde düzenli olarak 30 dakika yürümek sağlıklı kalmak için gereklidir.Yürüyüş temposunu ayarlarken hafif terin çıktığını hissetmek,yürüyüşün uygun tempo da olduğunu gösterir. Daha sonra aerobik ya da daha kapsamlı eksersizler uygun olur. Uygun yapılan diyet ve egzersizle 6 ayda %10 luk bir kilo kaybı sağlanabilir.
3.Yaşam biçimi değişikliği: diyet ve egzersizle sağlanan vücut ağırlığını koruyabilmek için yaşam biçimimizi yeniden düzenlemek şarttır. Zayıflama da en zor olan bölüm budur.Bu yapılamadığı taktirde verilen kilolar kısa süre içerisinde yeniden alınır. Maalesef 1 yılın sonunda başarabilenlerin oranı %3 civarındadır.
4.Zayıflama ilaçları: Amerikan FDA(gıda ve ilaç dairesi) onaylı birkaç zayıflama ilacı vardır.Bunlar iştah azaltıcı veya özellikle yağların emilimini azaltıcı veya enerji kullanımını artırıcı etkilere sahiptir. Ancak tek başlarına değil uygun diyet ve eksersiz tedavisini destekleme amacıyla önerilir.VKİ 27 nin üste olan ve yandaş hastalık bulunan kişilerde veya VKİ 30 u geçen obezlerde kullanılabilir.Kullanımları kısa süreli olmalıdır.Ancak yan etkileri ölümcülde olabileceği için dikkatli kullanılmalıdır.
5.Mide içine balon yerleştirilmesi: Mide içerisine balon yerleştirilmesi diyet ve egzersizle kilo veremeyenler ve süper obezlerde cerrahi riski azaltmak için VKİ ni düşürmek amacıyla takılır. VKİ i 27-40 arasında olan fazla kilolu yada obezler için kullanılır. Balon silikondan üretilmiştir.İçerisine 400-700 ml serum fizyolojik verilerek balon şişirilir. FDA kullanımına onay vermiştir. Mideye endoskopi yapılarak gastrit olup olmadığı araştırılır. Gastrit yoksa takılır. İşlem sedasyon altında gerçekleştirilir. İşlem süresi 20-30 dakika civarındadır. Balon midede yer işgal ederek ,hem mide hacmini kücültür hem de daha çabuk doygunluk hissi oluşmasını sağlar. Midenin boşalmasını geciktirir. İştah hormonunu dengeler. İşlemden sonra birkaç gün sürebilen bulantı,kusma ve ağrılar olabilir.Bunlar için ilaç kullanmak gerekebilir. İlk bir hafta sadece sıvı gıda tüketilebilir. 2. Hafta taneli corbalar ve püre,3. haftadan itibaren normal gıdalar yenebilir. 6 ay sonunda vücut ağırlığının %30 una kadar kilo verilebilir. Ancak intragastrik balonu diyet ve egzersizle desteklemek gerekir. Bu 6 aylık süre de yaşam biçimini degiştirmek şarttır. 6 ayın sonunda balon yine endoskopi yoluyla çıkarılır. Yeni yaşam biçimiyle devam edilmezse tekrar eski yaşam biçimine dönülürse tekrar kilo alınır. İntragastrik balon midede basıya bağlı olarak gastrit ve ülsere yol açabilir. Bunu önlemek için mide asidini azaltan proton pompa inhibitörü kullanmak gerekir.Nadiren balon delinebilir. Bu durumda balonu hemen çıkarmak gerekir.Delindikten sonra balon nadiren daha aşağılara kaçabilir.
- Mideye botoks uygulaması. Endoskopiyle mide duvarına uygulanan botoks Clostridium Botulinum bakterisinden elde edilen bir nörotoksindir(Botulinum toxin type A).200-500 ünite olarak uygulanır. 4-6 ay süreyle etkisi devam eder. Son dönemlerde cerrahi dışı obezite tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Botoks mide motilitesini azaltarak gıdaların mideden boşalmasını geciktirir.. Mideden açlık hormonu ghrelinin salgısını azaltır.Doygunluk hissini artırır.Genel olarak yan etkileri oldukca azdır.Ancak çok nadirde olsa karaciger absesine yol actığı vakalar olmuştur. Botoks uygulamasıyla etkinliğin sona erdiği süre boyunca 5-20 kg kadar kilo verilebilir. Beraberinde diyet ve spor yapılabilirse oldukca iyi sonuç alınabilir.
Şekil 1. İntragastrik balon
Şekil 2.mide icerisinde intragastrik balonun görüntüsü
7.Cerrahi Tedavi: Diyet ve eksersiz uygulamasına rağmen kilo vermekte başarılı olunamazsa VKI i 35 den büyük ve bir yandaş hastalığı varsa veya VKİ i 40 ın üzerinde ise cerrahi endikasyon vardır. Mide küçültme ( tüp mide=sleeve gastrektomi) veya çeşitli bypas ameliyatları yapılır.
Yorum ekleyin