Pankreas, karın üst bölgesinde , kuşak tarzında uzanan belde bulunan yaklaşık 15 cm uzunluğunda bir organdır.Midenin aşağı bölümlerinin arkasında yerleşmiştir.Onikiparmak barsağının C şeklindeki birinci ve  ikinci kısımlarının kenarından başlayıp dalağa kadar uzanır. Sindirim için gerekli olan amilaz (karbonhidratları(şekerleri) sindirir) ve lipaz(yağları sindirir) adı verilen  enzimler ile kan şekerinin düzenlenmesini sağlayan insülin isimli hormonu salgılar. Pankreasta değişik özelliklerde kanserler görülebilir.En sık görüleni pankreas salgısını yapan asiner hücrelerin salgıladığı enzimleri  taşıyan kanalları döşeyen hücrelerden gelişir. Buna  pankreasın adenokanseri denir.İnsulin salgılayan adacık hücrelerinden çıkan pankreatik nöroendokrin (pankreatik adacık hücre kanserleri)  daha az oranda olmak üzere görülebilir. Bunların seyri (prognozu) adenokanserlere göre daha iyidir.Pankreas kanseri pankreasın her bölgesinde ortaya çıkabilir.

 Pankreas kanseri belirtileri nelerdir?

Erken dönem pankreas kanserleri herhangi bir belirti vermezler. Bu nedenle pankreas kanserleri tespit edildiğinde genellikle ileri evrelerdedir. Bu durum genellikle  diğer kanser türlerine göre tedavisinin daha başarısız olmasının sebebidir.

a.İştahsızlık,şişkinlik,halsizlik,yorgunluk hissi

b.Son 6 ay-1 yıllık sürede  izah edilemeyen kilo kaybı

c.Göz akında(sklera) ve ciltte sarılık

d.Ciltte kaşıntı

e.İdrarın koyu renkte olması

f.Bele vuran kuşak tarzında ağrı,yemek yerken ve sırt üstü uzanırken ağrı daha belirgindir.

g.Büyük tuvaletin(Gaitanın) renginin açık olması ve kıvamının macun kıvamında olması ,ishal

h.Şeker hastalığı(diyabet) nın ortaya çıkması

 Pankreas Kanserlerinin Sebepleri Nelerdir?

Kesin olarak sebebi belli değildir.Ancak 75 yaşından daha büyük olanlarda sıktır. Her yaşta  olabilir.

Pankreas kanseri 40 yaşının altında nadirdir.Pankreas kanserine yakalanma açısından bazı risk faktörleri vardır.Risk faktörlerinin olması mutlaka kanser gelişecek demek değildir.Tüm pankreas kanserlerinin % 10 u genetik geçişlidir. 

Pankreas kanseri için risk faktörleri;

a.Uzun süreli şeker hastası(diyabet) olmak

b.Ailede pankreas kanseri bulunması

c.Meme ve yumurtalık kanseri riskinin de arttığı mutasyona uğramış BRCA genleri bulunması

d.Sigara içmek, pankreas kanseri  riskini içmeyenlere göre 2 kat daha artırır.

e.Vücut kitle endeksi(Ağırlık/Boyun karesi)nin 30 un üzerinde olması(obez=şişman olmak) kanser riskini artırabilir.

f.Kronik pankreatit,uzun süreli bir inflamasyon sonucudur. Kanser riskini artırabilir.

g.Metal  endüstrisi ve bazı kimyasalların kullanıldığı işyerlerinde çalişiyor olmak  riski artırabilir.

 Pankreas kanserinde evreleme nasıl yapılır?

Pankreas kanserinin ne kadar yayıldığını belirlemek için evreleme yapılır.Bu veriler pankreas kanserinin prognozunu(nasıl seyredeceğini)  tahmin etmek ve nasıl tedavi edilmesi gerektiğini  belirlemek için önemlidir. Evreleme, ameliyat öncesinde yapılan muayene ve tetkiklere göre  klinik  evreleme olarak   yapılır. Ameliyattan sonra ise ameliyat bulguları ve çıkarılan materyellerin patoloji doktoru  tarafındandan mikroskop altında inceleme sonuçlarına göre de yapılır. Buna cerrahi ya da patolojik evreleme denir. Pankreas kanseri evrelemesi kanserin türüne göre de değişiklik gösterir. Adenokanserin evrelemesi;

Evre 0; kanser , pankreas kanalını  döşeyen hücrelerdedir.Derine doğru gitmemiştir.Buna karsinoma insitü de denir. 

Evre 1A;kanser pankreasın içindedir ve büyüklüğü 2 cm yi aşmamıştır. Etraf lenf  bezlerine gitmemiştir.

Evre 1B;kanser pankreasın içerisindedir ve büyüklüğü 2-4 cm. arasındadır.Etraf lenf bezlerine gitmemiştir.

Evre 2A;kanser pankreasın içerisindedir.Büyüklüğü 4 cm. den fazladır.Etraf lenf bezlerine gitmemiştir.

Evre 2B;kanser pankreasın içerisindedir,herhangi bir büyüklükte olabilir, yakındaki lenf bezlerine gitmiştir ancak bu lenf bezlerinin sayısı 3 den fazla değildir.

Evre 3;kanser pankreasın içerisindedir, herhangi bir büyüklükte olabilir,yakındaki lenf bezlerinden 4 tanesinden daha fazlasına yayılmıştır.Ya da pankreasın dışına doğru etrafındaki büyük damarlara gelmiştir. Lenf bezi tutulumu oladabilir,olmayadabilir. Uzak organ metastazı yoktur.

Evre 4;kanser herhangi bir büyükte olabilir.Lenf bezlerine gitmiş olabilir. Kanser karaciğer,periton,akciğer,ve  kemik gibi uzak organlara gitmiştir(metastaz yapmıştır).  

 Pankreas kanserinin tanısı nasıl konulur?

Pankreas  yerleşim yeri itibariyle derinde olduğu için kanser  genellikle erken dönemde belirti vermezler.Bu dönemde yapılan fizik muayenelerde herhangi bir bulgu belirlenemez. Belirtilerin ortaya çıkması hastalık ilerledikten hatta bazan metastazlar ortaya çıktıktan sonra oluşur. Dolayısıyla tanıyı erken koyabilmek oldukça zordur.Bazı hastalıklar için daha hastalık ortaya çıkmadan yapılmaya başlayan tarama testleri  henüz pankreas kanserleri için önerilmemektedir.Ancak ailesinde pankreas kanseri hikayesi olan ve genetik geçişli olduğu bilinen bir durumun olmasında risk belirleme açısından bazı genetik tetkikler  ve risk varsa diğer kan ve görüntüleme işlemleri yapılabilir. Yapılan detaylı bir bireysel  , ailesel hastalık ve alışkanlıkların sorgulamasından sonra yapılan fizik muayene de eğer herhangi bir kansere ait olabilecek bulgu varsa ileri görüntüleme ve genel durum değerlendirilmesi için kan tetkikleri yapılır.Yapılan fizik muayenede pankreas kanserinin safra yollarına bası yaparak yolları tıkaması sonuçu ortaya çıkabilen gözde ve ciltte sarılık tespit edilebilir. Ayrıca yine basıya bağlı olmak üzere karın sağ üst bölgesinde safra kesesi şişmiş olarak ele gelebilir.Göbek üstünde  midede  şişkinlik var olarak tespit edilebilir. Bu ya kanserin 12 parmak barsağına bası yapması ya da pankreastaki kitlenin büyük olmasına bağlıdır.Eğer pankreas kanseri şüphesi varsa kan tetkikleri ve ileri görüntüleme tetkikleri yapılır.Bunlar; 

Kan tetkikleri;

Tam kan tetkiki yapılak genel sağlık durumu öğrenilir.Safra akışı tıkalı ise buna bağlı olarak sarılık varsa, bilirubin değeri  ve bazı karaciğer fonksiyon testleri değerleri artar.

Tümör belirleyicileri denilen Ca 19-9 ve karsinoembriyonik antijen(CEA)  gibi belirteçler yükselebilir. Ca 19-9 daha sıklıkla kullanılır. Bunların yüksekliği mutlaka kanser var demek değildir. Değerlerin normal olması da mutlaka kanser yok anlamına gelmez.Bunlar daha çok ameliyat olmuş ya da tedavisi başlanmış hastalarda  tedaviyle değerlerin düşmesini takip ederek tedavinin etkinliğini değerlendirmek amacıyla kullanılır. Eğer hastalık tekrar ederse(nüks olursa) de normale gelmiş olan değerler yeniden yükselmeye başlar.Ona göre yeniden detaylı görüntüleme yapılarak  kanseri son durumu  ortaya konulur.

Görüntüleme teknikleri;

a.Bilgisayarlı tomografi(BT); ince kesit alınarak , dinamik BT denilen şekilde  ve damardan kontrast madde verilerek özel bir tetkik  biçimi olarak yapılır. Pankreastaki kitle ve bunun yaygınlık derecesi,lenf bezlerine ya da uzak organlara (metastaz)gidip gitmediği ve büyük damarlarla ilişkisi detaylı olarak görülebilir. Eğer BT bu şekilde yapılmazsa çok detaylı bilgiler elde edilemez. Eğer pankreasta şüpheli bir kitle bulunursa tanıyı kesinleştirmek için BT altında kitleden  biopsi de yapılabilir.

b.Karın ultrasonografisi ;pankreas kanseri tanısı için çok değerli değildir ama ucuz ve kolay olduğu için bir fikir sahibi olmak için yapılabilr. Ancak karaciğerde metastaz varsa ,bunun değerlendirilmesinde çok kıymetlidir.

c.Endoskopik ultrasonoğrafi(EUS);duodenoskop denilen ucunda ışık , kamera ve   probu bulunan bir aletle 12  parmak barsağına girilerek pankreas ve kitle sonoğrafik olarak görülebilir. Gerekirse bu kitleden aletin içerisinden gönderilen özel bir iğneyle biopsi yapılabilir. Çok kıymetli bir görüntüleme işlemidir.

d.Endoskopik  retrogradkolanjiopankreatogafi(ERCP); duodenoskop denilen aletle ağızdan girilerek  12 parmak barsağına ulaşılır.Burada safra kanalı ve pankreas kanalının genellikle birleşerek 12 parmak barsağına açıldığı yerde bulunan papilla vateri denilen kabarık yer bulunur.Burdan içeriye aletten gönderilen özel  kateterler yardımıyla kanala girilir. Kontrast madde verilerek X ray filmi çekilir.Burada var olan herhangi bir darlık ,dıştan bası ya da kanal içerisindeki taş görüntülenir.Gerekirse darlığı genişletip safra akışını sağlayabilmek için kanal içerisine  ,konulduktan sonra kendi kendine açılabilen stent denilen küçük bir tüp yerleştirilir.Stentler ya geçici stent şeklinde ya da eğer kanser ileri bir evrede ise kalıcı olarak takılır.

e.Perkütan transhepatikkolanjiografi(PTK);ultrasonografi altında karaciğerin üstündeki ciltten içeriye doğru özel bir iğne sokularak  karaciğer içerisindeki safra yollarına girilir.Kontrast madde verilerek  karaciğer içi ve dışı safra yolları ile pankreas kanalları X ray filmi çekilerek görüntülenir. Herhangi  bir darlığa neden olan kitle varsa o tespit edilir.Eğer safranın 12 parmak barsağına geçişine engel olan bir darlık varsa ,safrayı boşaltabilmek amacıyla safra kanalının içerisine perkütan yolla bir stent konulur.Bu stentte ya geçici olarak kullanılır ya da kanser ilari bir evrede ise kalıcı olarak orada kalır.

f.Magnetik resonans görüntüleme(MR);karında pankreası değerlerdirmek için yapılır.Ancak pankreası değerlendirmek için BT daha sıklıkla kullanılmaktadır.

g.MR kolanjiopankreatografi(MRCP);Safra yolları ve pankreas kanallarının değerlendirilmesi amacıyla sıklıkla kullanılan bir görüntüleme tekniğidir.Kontrast madde vermeye gerek yoktur. Non invaziv bir teknik olması nedeniyle tercih edilir.

f.Pozitron emisyon tomografisi(PET);genellikle kanserli hücrelerde toplanan radyoaktif olarak işaretlenmiş bir şeker  damar yoluyla verilerek  görüntü alınır.Kanserli hücrelerin olduğu bölge parıltı olarak tespit edilir.Böylece kanserin ne kadar yayılmış olduğu bulunur. 

 Pankreas kanserlerinde tedavi nasıl yapılır?

Pankreas kanseri  tedavisinde cerrahi,kemoterapi,radyoterapi,akıllı ilaçla hedef tedavisi ve immünoterapi kullanılabilir.Tedavi kanserin  tipine,yaygınlık derecesine,kitlenin pankreasın neresinde olduğuna,hastanın genel durumu ve tercihine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.Pankreas kanserlerinin ancak % 15-20 si  ilk tespit edildiğinde pankreasın halen içerisinde bulunur.Genel olarak lokal ileri olarak değerlendirilecek şekilde pankreasın etrafındaki lenf bezlerine yayılmış olabilir ya da bölgedeki büyük damarlara gitmiş olabilir.Cerrahi tedavinin temel amacı kanserin tamamen çıkarılmasıdır.Pankreastaki kanserin tamamının çıkarılamadığı ameliyatların hastanın yaşam süresini uzatmaya pek bir faydası yoktur.Ancak  safra yolları ve sindirim sisteminde tıkanıklık olan vakalarda , tıkanıklığı açmak ve varsa ağrıya yönelik işlemler yapmak için cerrahi yapılması da uygundur.

Cerrahi;pankreasa lokalize ve geride herhangi bir tümör kitlesi kalmadan kanserin  etraftaki lenf bezleriyle birlikte çıkarılabilmesi mümkünse uygulanması gereken tedavi şeklidir.Yapılacak cerrahi de pankreasın hangi bölgelerinin çıkarılacağı kanserin pankreasın neresinde olduğuna bağlı olarak değişiklik gösterir.Pankreas başı bölgesinde bir kitle varsa ,pankreas bezinin başı ,boynu ve belki  gövdesinin bir bölümü 12 parmak barsağı,safra yollarının bir bölümü,safra kesesi ve lenf bezleri  ile birlikte çıkarılırlar.Bu ameliyata  Whipple ameliyatı denir.Genel cerrahi bölümünün  büyük ameliyatlarından birisidir.Ameliyat süresi  3-5 saat kadardır.Deneyimli cerrahlar tarafından yapılması sonuçların iyi olması açısından oldukça önemlidir.Bazan bu ameliyat esnasında midenin aşağı kısımlarından bir bölümde çıkarılabilir.Daha sonra pankreasın kalan bölümü,safra yolları ve sindirim sistemi devamlılığı mide ve barsaklara yapılacak anastomozlar(bitiştirmeler)la sağlanır. Whipple ameliyatı açık cerrahi olarak yapılabildiği gibi laparoskopik yolla da yapılabilir.Yani karın cildine daha az kesi yapılarak oradan karın içerisine gönderilen  özel aletler kullanılarak yapılır.Bu ameliyat şekli açık ameliyata göre daha uzun sürede yapılabilmektedir. Ancak iyileşme süresi  ve hastanede kalış süresi  daha kısadır.

Pankreas kanseri,pankreasın gövde veya kuyruk bölümünde ise distal pankreatektomi denilen işlem yapılarak ,pankreasın gövde ve kuyruk bölgesi  bazan dalakla birlikte çıkarılır.

Kemoterapi;kanser hücrelerini öldüren ilaçlar damar yoluyla veya ağız yoluyla verilerek kanser tedavi edilmeye çalışılır.Kemoterapi   ya  ameliyat şansını kaçırmış ileri evre hastalarda  tedavi amacıyla ya da kitlenin büyüklüğünü azaltarak ameliyatla çıkarılabilmesini sağlamak amacıyla  ameliyattan önce kullanılır.

Radyoterapi;ileri evre hastalarda tedavi için genellikle kemoterapiyle birlikte kullanılabilir.

İmmünoterapi ve akıllı ilaçlarla hedef tedavileri de kemoterapiye destek amacıyla ya da kemoterapiyle düzelmeyen hastalarda tedavi amacıyla kullanılabilirler.